Paslanmaz Borunun Tüm Özellikleri ve Anatomisi

Paslanmaz Borunun Tüm Özellikleri ve Anatomisi

Paslanmaz boru, demirin karbon ile yaptığı çelik alaşımına kromun dahil edilmesiyle elde edilir. En çok iÅŸlenen ve kullanılan maden olması nedeniyle demir oldukça önemlidir. Ancak doÄŸada saf hâlde bulunan demirin, tek başına kullanılması mümkün deÄŸildir. Demir cevherinin bazı aÅŸamalardan geçirilerek, kullanıma hazır hâle getirilmesi gerekir. Paslanmaz boru üretimi söz konusu olduÄŸunda, demir kullanıma elveriÅŸli hâle gelebilmesi için krom, nikel, silikon, karbon ve azot gibi farklı elementlerle belirli oranlarda birleÅŸtirilir. Bu ÅŸekilde, farklı tip ve özelliklerde paslanmaz boru elde edilir.  Uçları açık, silindir, dar, uzun, kısa ve içi boÅŸ gibi birçok özellikte paslanmaz boru üretilmektedir. Paslanmaz borunun sahip olduÄŸu fiziksel özelliklerinin yanı sıra, alaşımındaki farklılıklar ve üretim teknikleri de onları birbirinden ayırmaktadır.

Paslanmaz Boru Alaşımı

Paslanmaz boru alaşımının elde edilebilmesi için demir, karbon ve krom birlikte kullanılır. Demir ve %2-2.1 oranlarındaki karbonun birleÅŸimiyle çelik meydana gelir. Elde edilen bu çelikten “çelik borular” yapılır. Çelik borulara “paslanmaz” özelliÄŸi katan ÅŸey ise “krom” elementidir. Demir ve karbonun birlikte oluÅŸturduÄŸu çelik alaşımına krom eklenerek, paslanmaz çelik elde edilir. Paslanmaz çelik alaşımında en az %10.5 krom bulunması gerekir.  Paslanmaz borulara, paslanmazlık niteliÄŸini yükleyen krom elementidir. Krom havadaki oksijenle tepkimeye girerek, çeliÄŸin üzerinde koruyucu ince bir tabaka oluÅŸturur. Böylece çeliÄŸin hava ve suyla irtibatı kesilerek paslanması engellenmiÅŸ olur. Ayrıca, bu ince tabakanın çelik üzerinde parlak bir görüntü oluÅŸturması nedeniyle paslanmaz çelik borular daha estetik hale gelir ve dekorasyonun önemli olduÄŸu alanlarda paslanmaz borunun kullanılmasına imkân verir. Paslanmazlık söz konusu olduÄŸunda kroma bir alternatif henüz bulunamamıştır. Paslanmaz boru denildiÄŸinde kastedilen ÅŸey, paslanmaz çelik borudur. Ä°kisi birbirinin yerine kullanılabilmektedir.

Paslanmaz borunun alaşımında bulunan karbon ve krom miktarı, arttırılıp azaltılarak farklı alanlarda kullanılmak üzere farklı nitelikteki paslanmaz borular üretilebilmektedir. ÖrneÄŸin; iÅŸlenebilirlik kabiliyetinin yüksek olması istenen paslanmaz çelik alaşımlarında, karbon miktarının düÅŸük olması gerekir. Dayanım gücü yüksek bir paslanmaz boru istiyorsanız, bu sefer alaşımda yüksek karbon miktarını yakalamanız gerekir. Alaşımda kullanılan krom ise çeliÄŸi daha sert hâle getirirken, asıl önemli fonksiyonu olan korozyona karşı direnç kazanılmasını saÄŸlar. Korozyon, boruların çeÅŸitli elektrokimyasal tepkimeler sonucunda küflenip paslanarak özelliklerini yitirmesi olarak açıklanabilir. Çelik alaşımında kullanılan krom miktarı arttıkça korozyona karşı dayanım gücü de artmaktadır. Bu alaşıma eklenecek nikel elementiyle paslanmaz borunun darbelere karşı dayanım gücü de arttırılabilir. Kullanım yerlerine göre farklı özelliklerde üretilen paslanmaz çeliklerden, bazılarını ÅŸu ÅŸekilde sıralayabiliriz:

• Östenitik Paslanmaz Çelikler: %60 oranıyla Dünya’da en fazla üretilen paslanmaz çelik türüdür. ÖzelliÄŸi, içeriÄŸindeki krom miktarı en az %16 iken karbonun % 0.15 ile sınırlı kalmasıdır. Östenitik, çeliÄŸin fazlarından biridir. Östenitik formun yakalanabilmesi için bu alaşımın içerisine nikel veya mangan da ilave edilerek yüksek korozyon direnci saÄŸlanır. Karbon miktarı düÅŸük olduÄŸu için daha esnektir.

• Ferritik Paslanmaz Çelikler: Ä°çerisindeki krom miktarı %16-20 arasında olan paslanmaz çeliklerdir. Talebe ve ihtiyaçlara göre, içeriÄŸindeki krom miktarı %30’lara ulaÅŸan ferritik paslanmaz çelikler de vardır. Karbon bakımından fakir olan bu çelik türü; kolay iÅŸlenebilen esnek bir yapıda olmasına karşın, dayanıklılığı düÅŸüktür. Ä°çeriÄŸindeki krom miktarı nedeniyle korozyona direnci yüksektir.

• Martensitik Paslanmaz Çelikler: Ä°çeriÄŸindeki karbon miktarı diÄŸerlerine kıyasla en çok olandır. Ä°çeriÄŸindeki yüksek karbon nedeniyle oldukça serttir ve iÅŸlenmesi de bir hayli zordur.

Yukarıda anlatmaya çalıştığımız haliyle, paslanmaz boru alaşımında farklı elementlerin farklı oranlarda kullanılması söz konusudur. Hangi elementlerin kullanılacağı veya hangi oranlarda alaşıma dahil edileceÄŸi paslanmaz borunun nerede kullanılacağına ve kullanılan alanın basınç, nem ve iklim gibi özelliklerine baÄŸlı olarak deÄŸiÅŸir.

Paslanmaz Borunun Kullanım Alanları

Paslanmaz boruların kullanım alanları çok çeÅŸitlidir.  Evimizdeki çatal-bıçak takımlarında dahi, saÄŸlıklı olduÄŸu için paslanmaz çelik kullanılır. Paslanmaz çeliÄŸin boru formundaki satışları ise genellikle, büyük endüstri ve sanayi tesisleri için gerçekleÅŸtirilir. Dayanım gücü yüksek olduÄŸu için yüksek basınçlı veya korozyon ihtimali yüksek olan yerlerde, genellikle paslanmaz çelik borular tercih edilir.

• Limanlar

• Ağır sanayi tesisleri

• Petrokimya rafinerisi

• Ä°laç sanayisi

• Gıda Endüstrisi

• Ä°nÅŸaatlar

• Boya sanayi

• Plastik endüstrisi

• Ä°çme suyu ÅŸebekeleri

• Uçak sanayisi

Gibi büyük endüstri ve sanayi tesislerinde hem korozyona karşı dayanıklı hem de yüksek basınç altında maksimum performans gösterebilen, paslanmaz çelik borular tercih edilmektedir.

Dayanıklılık İçin Paslanmaz Çekme Boru

Paslanmaz boruların alaşımları kadar hangi yöntemlerle üretildiÄŸi de önemlidir. Paslanmaz çekme boruların üretiminde kullanılan teknikler, onu daha dayanıklı kılmaktadır. Bu da paslanmaz çekme boruları, yüksek basınç altında en yüksek verim alınabilecek malzeme hâline getirmektedir. Paslanmaz çekme borular tek parça döküm olarak üretilir.  Sahip olduÄŸu yuvarlak form, sıcakken kalıplara dökülmesiyle elde edilir. Sıcakken kalıplara dökülen paslanmaz çekme borunun, iç çapının standartlara uygun hâle getirilmesi gerekir. Ä°ç çap ölçüsünün ayarlanması sırasında malafalar kullanılır. SoÄŸumaya bırakılan paslanmaz çelik boru ek yersiz, kaynak kullanılmadan üretilmiÅŸ olur. Tek parça hâlinde üretildiÄŸi için, dayanım gücü oldukça yüksektir. Petrol, gemi inÅŸa sanayi, gıda endüstrisi, savunma sanayi, rafineri, yangın söndürme sistemleri kimya, ilaç ve kâğıt gibi ağır sanayi tesislerinde dayanıklılığı yüksek paslanmaz çekme borular tercih edilir. Petrol ve doÄŸal gaz boru hatları için tercih edilen bir malzemedir. Üretiminde standart ölçülerin yakalanması gerekir. ASTM A106, DIN 17172/EN 10208-2 ve BS 3601 gibi 20’ye yakın ölçü standardı bulunmaktadır. Kullanılacağı alanın iklim ve basınç özellikleri dikkate alınarak, paslanmaz borunun hangi standartları taşıması gerektiÄŸi tespit edilir. Satın alımlarda standartlara uygun olup olmadığının tespit edilmesi ve projeye uygunluÄŸunun kontrol edilmesi gerekir.

Dekoratif Tercihler İçin Paslanmaz Dikişli Boru

Paslanmaz boruları yüksek basınçlı alanlarda kullanmayacaksanız dayanıklılığından taviz verebilirsiniz. Özellikle gözle görünen, üst yüzeylerde kalan alanlarda; estetik kaygılar nedeniyle paslanmaz dikiÅŸli borular tercih edilmektedir. Paslanmaz dikiÅŸli boruların üretiminde kullanılan yöntemler paslanmaz çekme borulardan farklıdır. Sac hâline getirilen paslanmaz çelik, sonra kaynak kullanılarak yuvarlak bir forma dönüÅŸtürülür. Saca uygulanan kaynağın ne kadar saÄŸlam olduÄŸunu anlamak için, paslanmaz dikiÅŸli borunun Z deÄŸerine bakılması gerekir. Z deÄŸeri boruların üzerinde yazar ve 1’e ne kadar yakınsa o kadar saÄŸlamdır. Sacın uçları birleÅŸtirilirken dikiÅŸ makineleri kullanılır. Üretimi sırasında tavlama uygulaması yapıldığı için kolay iÅŸlenebilen bir özelliÄŸe sahiptir. Üretimin son aÅŸamasında uygulanan zımparalama iÅŸlemiyle, kaynak yerlerindeki pürüzler giderilir. Paslanmaz dikiÅŸli boruları istenilen boyutta üretebilirsiniz. Uygulanan projenin gereklerine uygun olarak, ihtiyaç duyulan ölçülerde paslanmaz dikiÅŸli borular elde edilebilmektedir.  Dayanım gücü düÅŸük olmasına karşın sahip olduÄŸu bu özellikler, dekorasyonun önemli olduÄŸu alanlarda kullanılması için yeterlidir. Dekoratif malzemeler söz konusu olduÄŸunda dayanıklılık faktörü görselliÄŸin gerisinde kalabilmektedir. Ev, iÅŸ yeri, konferans salonu gibi inÅŸaat sektörünün faaliyet alanlarındaki görünen yüzeylerde; paslanmaz dikiÅŸli borular tercih edilmektedir. Ä°steÄŸe göre mat veya parlak yüzeyli paslanmaz dikiÅŸli borular kullanılmaktadır. Dekoratif alanlarda parlak yüzeyli olanları daha çok tercih edilmektedir.

Paslanmaz dikiÅŸli borular sıvıların akışkanlığının kontrol edildiÄŸi alanlarda da tercih edilmektedir. Özellikle yüksek basıncın olmadığı hidrolik sistemlerde, dikiÅŸli paslanmaz borular tercih edilmektedir.

• Hidrolik Paslanmaz DikiÅŸli Borular: Yüksek basıncın olmadığı hidrolik sistemlerde uzun ömürlü yapısı nedeniyle paslanmaz dikiÅŸli borular tercih edilmektedir. Hidrolik sistemlerde su ve yaÄŸ gibi akışkan maddelerin kuvvetlerinden yararlanma prensibi geçerlidir. Hidrolik kelimesi de Yunancadaki “hydro” (Türkçede su anlamına gelen) ve “aulis’’ (Türkçede boru anlamına gelen) kelimelerinin birleÅŸiminden meyadana gelmektedir. Basınçla sıkıştırılamayan akışkan bir sıvıya basınç uygulandığında, itme kuvveti ortaya çıkar. Hidrolik paslanmaz dikiÅŸli borunun bir ucundan uygulanan basınç, içerideki sıvıyı harekete geçirir ve borunun diÄŸer ucundaki pistonun ileriye doÄŸru hareket etmesini saÄŸlar. Hidrolik sistemler bu ÅŸekilde çalışır. Hidrolik paslanmaz dikiÅŸli boruların kullanıldığı alanlarda piston, pompa, rakor ve hortum gibi baÄŸlantı elemanlarına da sıkça rastlanır. Otomotiv sektöründe paslanmaz dikiÅŸli borular tercih edilmektedir. Gıda sanayisindeki hidrolik sistemlerde saÄŸlık ve hijyen kurallarına dikkat edilmesi gerektiÄŸi için yine dikiÅŸli paslanmaz çelik borular kullanılır. Yüksek basınç alanlarında kurulan hidrolik sistemlerde ise dayanıklılığı daha güçlü olan, paslanmaz çekme borular kullanılmaktadır.

Çevre Dostu Paslanmaz Boru

Paslanmaz çelik borular hem uzun ömürlü olması hem de %100 geri dönüÅŸtürülebilir olması nedeniyle çevre dostudur. Paslanmaz çelik boruların alaşımında kullanılan metaller, geri dönüÅŸümün pek çok kez yapılmasına olanak saÄŸlamaktadır. Ayrıca, geri dönüÅŸtürülen çelikler özelliklerinden ve ağırlıklarından bir ÅŸey kaybetmeden yeniden deÄŸerlendirilebilmektedir. Endüstriyel hurda olarak tanımlanan paslanmaz borular, hurda toplayıcılar tarafından toplanır. Sonrasında sınıflandırma, kırma-parçalama, eritme-arındırma ve son olarak ÅŸekil verme-taşıma aÅŸamalarından geçirilerek; paslanmaz borunun geri dönüÅŸümü tamamlanır. Paslanmaz borular çevre dostu olduÄŸu için, kullanımı yaygınlaÅŸtırılması gereken bir malzemedir.